Menopauza nastaje kada menstrualni ciklus izostane u periodu od 12 meseci zbog nedostatka estrogena, a ne kao posledica nekog patološkog procesa. Simptomi i posledice menopauze mogu biti vrlo različiti, od onih vazomotornih, kardio-vaskularnih, urogenitalnih, psiholoških i drugih [1].
Kod žena, menopauza, počinje najčešće između 51. i 52. godine. Međutim, kod 5% žena ona može da počne između 40. i 45. godine, a kod 1% njih, čak i pre 40. godine. Ona može i nastati i kao posledica neke hiruške intervencije kao što je histeroktomija sa obostranom adnektomijom i u tom slučaju nema veze sa godinama žene [2]. Bez obzira na fiziološki mehanizam koji je dobro poznat, rezultat je taj da žena ostaje bez estrogena i najveće posledice se vide na samim jajnicima, urogenitalnom traktu, kostima i arterijama.
Skoro 75% žena koje su u menopauzi ima vazomotorne simptome. One se najčešće imaju valunge, znojenje noću, palpitacije i migrene. Svi ovi simptomi mogu se pogoršati u slučajevima prekomernog korišćenja alkohola, prejedanja, emocionalnog i fizičkog stresa. Oko 60% žena ima i urogenitalne simptome, dok njih 45% ima i psihičke simptome, kao što su anksioznost, depresija, poremećaji spavanja, gubitak koncentracije i samopouzdanja. Pored toga, postoji i značajna opasnost od nastanka osteoporoze kod čak jedne trećine žena u menopauzi. Kod žena, već nakon 40. godine može doći do smanjenja gustine kostiju za 0,3 do 0,5% godišnje, dok nakon menopauze može dostići i do 3 do 5% godišnje u periodu od 5 do 7 godina. Kako bi se umanjio rizik od osteoporoze preporučuje se obavezan prestanak pušenja, fizička aktivnost koja mora da uključi najmanje 2 do 3 treninga snage nedeljno i suplementacija preparatima kalcijuma.
Ono što je važno kod menopauze jeste to što svi simptomi, suštinski, nastaju zbog nedostatka hormona. Kod žena, oni nestaju naglo i telu treba vremena da se privikne na njihov nedostatak, a rizici nastanka nekih bolesti ostaju trajno prisutni. I kod muškaraca, starenjem, dolazi do smanjenja lučenja muških polnih hormona, odnosno testosterona, ali ne naglo. U periodu od 30 do 40 godine, nivo testosterona počinje da se smanjuje, ali stalnim tempom od po oko 1% godišnje. Dakle, muškarci nisu izloženi naglom prestanku dejstva polnih hormona u telu, pa su i promene postepene i muškarci se na njih lakše navikavaju [3].
Ali šta uraditi kod žena? Samo kada bi postojala terapija koja bi sve ove simptome mogla da ublaži, a rizik od nastanka nekih oboljenja smanji. Međutim, ona postoji. Hormonska terapija u menopauzi je bila uobičajena sve do kraja devedesetih godina kod žena koje su ušle u menopauzu. Onda je jedna studija iz 2002. godine promenila sve. Naime, 1991. godine započela je Women’s Health Initiative, koja je bila jedna od najvećih kliničkih studija i gde je zamišljeno da se žene koje se nalaze u menopauzi prate 15 godina. Onda je 2002. godine održana konferencija za štampu gde su saopšteni prvi rezultati koji su, u tom trenutku, zvučali dramatično. Objavljeno je da je rizik od nastanka karcinoma dojke veći za 26%, bolesti srca za 29%, a rizik nastanka moždanog udara za čak 41% kod žena koje su uzimale hormonsku terapiju. To je bio razlog zašto je studija bila prekinuta. I svi podaci koji su saopšteni su bili tačni. Ono je što je bio problem jeste način na koji su prezentovani. Recimo, rizik nastanka karcinoma dojke kod žena starosti od 50 do 60 godina iznosi 2,33% i povećanje od 26% znači da je on povećan na 2,94%. Drugi problem je bio sam dizajn studije gde je praćeno koliko će žena razviti karcinom, moždani ili srčani udar. Pošto su oni očekivaniji kod žena starosti preko 70 i 80 godina, a samo trajanje studije je bilo kraće, to su istraživači u studiju uključivali više žena starosti preko 60 godina, te su žene između 50 i 60 godina, koje imaju najviše problema zbog nastanka menopauze, bile mnogo manje zastupljene. Međutim, panika je već bila na vrhuncu. Svi mediji su prenosili rezultate prekinutog istraživanja i broj žena koji je prestao sa uzimanjem hormonske terapije je bio sve veći. U SAD se on smanjio za čak 70%.
Nova istraživanja, ipak, bacaju novo svetlo na korišćenje hormonske terapije u menopauzi. Jedno od njih je pokazalo da žene koje su koristile estrogen u hormonskoj terapiji nisu imale povećan rizik od nastanka karcinoma dojke u odnosu na žene koje nisu koristile hormonsku terapiju, dok je korišćenje mikronizovanog progesterona u terapiji bilo bezbednije nego korišćenje sintetičkog progesterona, pa je predloženo da je bezbednija kombinacija estrogen i mikronizovani progesteron [4]. Ono što se danas sa sigurnošću može reći, da je kod korišćenja hormonske terapije (osim kombinacije hormona koji se koriste) kod žena u menopauzi najvažnija njihova starost. Smatra se da žene koje imaju 45 godina treba da uzimaju hormonsku terapiju, pre svega zbog toga što su u značajno većem riziku od nastanka osteoporoze. Povećanje rizika nastanka moždanog udara ili tromboze kod zdravih žena između 50 i 60 godina starosti zbog korišćenja hormonske terapije je minimalno. Kod žena preko 60 godina starosti taj rizik je veći, a posebno kod žena preko 70 godina starosti [5]. Čak su i autori studije iz 2002. godine koja je posejala paniku, kasnije revidirali svoj stav u odnosu na korišćenje hormonske terapije kod žena u menopauzi u četrdesetim i pedesetim godinama života [6]. Međutim, stavovi u lečenju se nisu bitno promenili.
Ako ste u menopauzi, odluka da li, pre šezdesete godine života, treba da uzimate hormonsku terapiju ili ne, zavisi pre svega od toga kod kog ginekologa ćete otići i od vas samih. I to je tako, iako je više nego jasno da pre šezdesete godine života korišćenje hormonske terapije ima više koristi u odnosu na povećanje rizika koje sa sobom nosi. Ali i ako uzimate hormonsku terapiju u menopauzi nemojte da zaboravite da ne smete da je uzimate bez toga da je lekar propiše tačnu dozu i kombinaciju hormona, a da su redovne kontrole na 4 do 6 meseci obavezne.
